https://fremont.ninkilim.com/articles/animals_and_spirituality/pl.html
W tradycjach religijnych i duchowych świata relacja między ludźmi a zwierzętami jest spleciona z etycznymi, mitologicznymi i metafizycznymi wątkami. Niezależnie od tego, czy zwierzęta są postrzegane jako święte istoty, reinkarnowane dusze, boskie posłańce, czy towarzysze podróży w stworzeniu, zajmują one moralnie istotną pozycję w ludzkim rozumieniu życia i wszechświata. Chociaż konkretne prawa, rytuały i wierzenia znacznie się różnią, większość tradycji opowiada się za współczuciem, opieką lub szacunkiem w traktowaniu zwierząt. Równie różnorodne są wierzenia dotyczące tego, czy zwierzęta posiadają dusze, a jeśli tak, to jakie losy czekają je po śmierci.
Ten esej bada, jak różne religie i systemy wierzeń podchodzą do tych pytań. Analizuje zarówno nauki etyczne dotyczące tego, jak należy traktować zwierzęta, jak i metafizyczne poglądy na temat tego, czy zwierzęta mają dusze i jakie duchowe istnienie mogą prowadzić. Od biblijnych praw judaizmu i islamu po karmiczne cykle hinduizmu i buddyzmu, od kosmologii rdzennych ludów po współczesną myśl wikkańską, wyłania się panorama ludzkich refleksji – która ujawnia nie tylko, jak postrzegamy zwierzęta, ale także jak definiujemy moralność, boskość i nasze miejsce w żywym świecie.
Judaizm nakazuje współczucie wobec wszystkich żywych stworzeń poprzez zasadę Tza’ar Ba’alei Chayim – zakaz powodowania niepotrzebnego cierpienia zwierzętom. Tora zawiera liczne prawa chroniące dobrostan zwierząt, takie jak obowiązek zapewnienia odpoczynku zwierzętom pracującym w szabat czy zakaz zakładania kagańca wołowi podczas młócenia zboża. Etyczna relacja między ludźmi a zwierzętami jest ujmowana jako opieka pod boskim nakazem, a nie własność.
W myśli żydowskiej zwierzęta posiadają nefesz, siłę życiową lub ożywiającego ducha. Jednak nieśmiertelność duszy jest zazwyczaj zarezerwowana dla ludzi. Życie pozagrobowe zwierząt nie jest wyraźnie zdefiniowane w teologii żydowskiej. Chociaż są one częścią stworzenia i objęte boską troską, zwierzęta są generalnie postrzegane jako pozbawione moralnej odpowiedzialności potrzebnej do osądu lub nagrody po śmierci. Niemniej jednak mistyczne tradycje, takie jak Kabała, dopuszczają bardziej inkluzywne interpretacje.
Nauki chrześcijańskie często podkreślają rolę ludzkości jako opiekunów stworzenia. Chociaż Księga Rodzaju przyznaje człowiekowi panowanie nad zwierzętami, wielu teologów interpretuje to jako wezwanie do współczującej opieki, a nie eksploatacji. Święci, tacy jak Franciszek z Asyżu, dawali przykład głębokiej miłości do zwierząt, a różne denominacje promują dziś dobrostan zwierząt jako część szerszego moralnego obowiązku wobec stworzenia. Poglądy są jednak zróżnicowane, a niektóre tradycje wciąż trzymają się antropocentrycznej interpretacji Pisma Świętego.
Chrześcijańskie perspektywy na temat dusz zwierząt są podzielone. Niektórzy twierdzą, że tylko ludzie, stworzeni na obraz Boga, mają nieśmiertelne dusze. Inni argumentują, że plan odkupienia Boga obejmuje całe stworzenie, powołując się na List do Rzymian 8 i proroctwo Izajasza o pokojowym współistnieniu zwierząt. Pomysł, że zwierzęta mogą zostać wskrzeszone lub żyć w „nowym niebie i nowej ziemi”, zyskał popularność wśród niektórych współczesnych chrześcijańskich myślicieli, zwłaszcza w teologii ekologicznej.
Nauki islamskie mocno promują miłosierdzie (rahmah) i sprawiedliwe traktowanie zwierząt. Prorok Mahomet demonstrował to swoim zachowaniem – interweniował, gdy zwierzęta były źle traktowane, chwalił tych, którzy okazywali dobroć, i zakazywał okrucieństwa, takiego jak przeciążanie lub znęcanie się nad zwierzętami. Zwierzęta są uważane za wspólnoty podobne do ludzi (Koran 6:38), a ich wykorzystywanie do sportu lub okrucieństwa jest wyraźnie zabronione. Etyczne traktowanie zwierząt jest częścią islamskiej odpowiedzialności przed Bogiem.
Chociaż nie mówi się, że zwierzęta mają nieśmiertelne dusze jak ludzie, Koran uznaje ich duchowe znaczenie. Ich cierpienie nie pozostaje niezauważone; zwierzęta otrzymają rekompensatę lub ich złe traktowanie zostanie osądzone w Dniu Sądu. Ta moralna odpowiedzialność sugeruje, że zwierzęta nie są duchowo nieistotne – są częścią stworzenia Boga i świadczą o Jego znakach.
Buddyzm podkreśla ahimsa, czyli niekrzywdzenie, jako centralną zasadę etyczną. Wszystkie czujące istoty – ludzie i zwierzęta – zasługują na współczucie. Krzywdzenie zwierząt jest postrzegane jako generowanie negatywnej karmy i przeszkadzanie w duchowym postępie. Mnisi buddyjscy i wielu świeckich wyznawców przyjmują wegetarianizm jako formę duchowej dyscypliny. Zwierzęta są postrzegane jako towarzysze podróży na drodze do oświecenia, a ich dobrostan jest częścią etycznej troski praktykującego.
Zwierzęta w pełni mieszczą się w cyklu samsary – koła narodzin, śmierci i odrodzenia. Dusze mogą odradzać się jako zwierzęta lub ludzie, w zależności od karmy. Urodzenie się jako zwierzę jest generalnie uważane za mniej szczęśliwe odrodzenie z powodu ograniczonej zdolności do moralnego rozumowania, ale wciąż pozostaje w cyklu prowadzącym do ostatecznego wyzwolenia. Zatem zwierzęta są duchowo znaczące i częścią większej podróży ku Nirwanie.
Hinduizm uznaje ahimsa za kardynalną cnotę, która głęboko wpływa na praktyki dietetyczne i etyczne. Wielu hindusów jest wegetarianami, a nawet ci, którzy nimi nie są, są uczeni traktowania zwierząt z szacunkiem. Krowy, w szczególności, są czczone jako święte, często kojarzone z matczynym symbolizmem i różnymi bóstwami. Słonie (Ganeśa), małpy (Hanuman) i węże (Naga) również mają boskie skojarzenia, co dodatkowo wzmacnia obowiązek ochrony.
Podobnie jak w buddyzmie, hinduizm postrzega zwierzęta jako dusze podróżujące przez samsarę. Atman, czyli wieczna dusza, może przybierać wiele form, ludzkich i nie-ludzkich. Traktowanie zwierząt ma zatem konsekwencje karmiczne. Zwierzęta nie są duchowo gorsze, lecz różnymi wyrazami tej samej boskiej rzeczywistości – Brahmana. Ich dusze, podobnie jak nasze, zmierzają ku ostatecznemu wyzwoleniu poprzez kolejne wcielenia.
W starożytnej Grecji zwierzęta były wplecione w rytuały, mity i filozofię. Niektóre zwierzęta były święte dla określonych bogów – sowy dla Ateny, byki dla Zeusa, delfiny dla Posejdona. Chociaż zwierzęta często składano w ofierze, robiono to jako głęboko symboliczny akt, a nie przypadkowe okrucieństwo. Filozofowie tacy jak Pitagoras promowali wegetarianizm, wierząc w transmigrację dusz.
Grecka myśl filozoficzna, zwłaszcza wśród Orfików i Pitagorejczyków, rozważała ideę transmigracji dusz (metempsychosis), w której dusze ludzkie i zwierzęce krążyły między różnymi ciałami. Chociaż mitologia nie systematyzowała wierzeń w życie pozagrobowe zwierząt, powtarzający się motyw transformacji i boskiego wcielenia sugeruje, że zwierzęta miały duchowe znaczenie, jeśli nie nieśmiertelność.
W kulturze nordyckiej zwierzęta odgrywały zarówno praktyczne, jak i symboliczne role. Wilki, kruki i konie miały mitologiczne znaczenie jako towarzysze bogów lub zwiastuny losu. Chociaż polowanie i rolnictwo określały użytkowe wykorzystanie zwierząt, mitologia nadawała im szacunek. Kruki Odyna (Huginn i Muninn), kozy Thora i Sleipnir, ośmionogi koń, odzwierciedlają tę podwójną praktyczność i duchową symbolikę.
Mitologia nordycka nie określa wyraźnie życia pozagrobowego zwierząt, ale zwierzęta wyraźnie uczestniczą w kosmicznym dramacie Yggdrasila (drzewa świata), Ragnaroku (końca świata) i boskich mitów. Ich dusze mogą nie być indywidualizowane jak u ludzi, ale ich mitologiczne powtórzenie sugeruje duchowe znaczenie w nordyckim kosmologicznym cyklu.
W starożytnym Egipcie zwierzęta związane z bogami były czczone – koty (Bastet), ibisy (Thot), krokodyle (Sobek) i byki (Apis). Wiele z nich mumifikowano i chowano w świętych rytuałach, co wskazuje na ochronę i rytualne znaczenie. Jednak nie wszystkie zwierzęta były chronione – niektóre składano w ofierze lub używano jako pożywienie, co pokazuje dualistyczną wizję łączącą szacunek z użytecznością.
Zwierzęta związane z bóstwami uważano za posiadające duchową moc i ciągłość. Ich mumifikacja i pochówek sugerują wiarę w życie pozagrobowe lub przynajmniej rytualne znaczenie. Chociaż dusze ludzkie opisywano bardziej szczegółowo, święte zwierzęta wyraźnie zajmowały miejsce w duchowej wyobraźni Egipcjan.
W Mezopotamii zwierzęta były integralną częścią zarówno codziennego życia, jak i rytuałów religijnych. Niektóre zwierzęta uważano za znaki lub posłańców bogów. Zwierzęta takie jak lwy i byki przedstawiano w królewskiej i boskiej ikonografii, symbolizując moc i boski autorytet. Chociaż zwierzęta składano w ofierze i używano praktycznie, ich rola rytualna nadawała im święty status.
Istnieje niewiele dowodów na formalne wierzenia w życie pozagrobowe zwierząt, ale ich rola w symbolice religijnej sugeruje duchowy wymiar. Zwierzęta często pośredniczyły między boskim a ziemskim królestwem, choć ich dusze nie były omawiane w tych samych kategoriach co ludzkie.
Wikka, współczesna ścieżka pogańska, kładzie silny nacisk na harmonię z naturą. Zwierzęta są postrzegane jako święte części boskiej całości. Wielu wikan jest wegetarianami lub orędownikami praw zwierząt, uważając okrucieństwo wobec zwierząt za duchowe naruszenie. Rytuały mogą czcić duchy zwierząt, a etyka środowiskowa jest centralna dla moralności wikkańskiej.
Wikanie wierzą, że zwierzęta mają duchy i uczestniczą w cyklu narodzin, śmierci i odrodzenia. Reinkarnacja może obejmować powrót jako zwierzę lub człowiek, w zależności od tradycji. Zwierzęta są uważane za część duchowej rodziny, często pojawiając się jako chowańce lub duchowi przewodnicy, co potwierdza ich głęboką duchową istotność.
Dla wielu plemion rdzennych Amerykanów zwierzęta są duchowymi krewnymi. Polowanie jest święte, nigdy nie jest wykonywane lekkomyślnie i zawsze z wdzięcznością. Wykorzystuje się każdą część zwierzęcia, a rytuały są przeprowadzane, aby uczcić ducha upolowanego stworzenia. Zwierzęta często odgrywają role w mitach stworzenia i są postrzegane jako nauczyciele lub posłańce.
Wierzy się, że zwierzęta mają duchy, które trwają po śmierci. Te duchy mogą dołączyć do przodków, wędrować po świecie duchów lub powrócić do natury. Zwierzęce przewodniki lub totemy pomagają jednostkom poruszać się po duchowej ścieżce. Granica między ludzką a zwierzęcą duszą jest płynna, podkreślając wzajemne powiązania zamiast oddzielenia.
W kosmologii aborygeńskiej zwierzęta są bezpośrednimi potomkami lub manifestacjami przodków Czasu Snu. Polowanie odbywa się tylko w ramach ścisłych protokołów kulturowych i z duchową czcią. Marnotrawstwo lub okrucieństwo są tabu. Zwierzęta są częścią świętych linii pieśni i systemów totemowych, zapewniając przekazywanie wiedzy ekologicznej przez pokolenia.
Zwierzęta są postrzegane jako duchowe istoty związane z określonymi miejscami totemicznymi i mitami przodków. Ich duchy powracają na ziemię lub do Czasu Snu po śmierci. Cykl życia jest wieczny, a duchy zwierząt są wplecione w ziemię, społeczność i kosmiczną opowieść.
Różnorodność przedstawionych tu perspektyw podkreśla fundamentalną prawdę: choć szczegóły doktrynalne się różnią, przez większość religijnych i duchowych światopoglądów płynie szeroki nurt szacunku dla zwierząt. Czy wyraża się to jako przykazania, prawo karmiczne, mitologiczna cześć czy równowaga ekologiczna, wezwanie do traktowania zwierząt ze współczuciem wydaje się niemal uniwersalne. Nawet w tradycjach, które przyznają ludziom uprzywilejowany status, często istnieją wyraźne nakazy unikania okrucieństwa, działania sprawiedliwie i uznania wspólnego tchnienia życia, które ożywia wszystkie istoty.
Wierzenia dotyczące dusz zwierząt obejmują podobnie spektrum – od sceptycyzmu po przekonanie, od nieokreślonych ról duchowych po pełny udział w cyklach odrodzenia lub boskiego osądu. W wielu systemach granice między człowiekiem a zwierzęciem nie są sztywne, lecz płynne, przypominając nam, że całe życie jest wzajemnie powiązane – biologicznie, etycznie i duchowo.
W epoce kryzysu środowiskowego i uprzemysłowionego cierpienia zwierząt te starożytne spostrzeżenia pozostają pilnie aktualne. Zachęcają nas do ponownego rozważenia etyki naszych działań i uznania zwierząt nie jako przedmiotów, ale jako istot zasługujących na empatię, godność i duchową uwagę. Czczenie zwierząt jest, w wielu tradycjach, czczeniem samego sacrum.